niedziela, 29 sierpnia 1999

Nóż w plecy od bana Jelačića

Nie poznałem zbyt dobrze Zagrzebia, choć byłem w nim dwukrotnie. Pierwszej wizycie we wrześniu 1996 roku towarzyszył pewien, głupi w sumie, dreszczyk emocji. Jeszcze rok wcześniej w Chorwacji toczyła się przecież wojna, której stawką była jedna trzecia terytorium tego państwa. Dopiero w sierpniu 1995 roku armia chorwacka wspierana przez policję zajęła Republikę Serbskiej Krajiny czyli popieraną przez Serbię część Chorwacji zamieszkałą przez Serbów. Skomplikowane? Jak na Bałkany, to i tak dość klarowna sytuacja...

Zagrzebie leży wprawdzie kilkadziesiąt kilometrów od Krajiny, ale podczas konfliktu z lat 1991-1995 miasto kilkakrotnie dosięgły serbskie pociski. Nie spowodowało to na szczęście aż tak poważnych zniszczeń, by w 1996 roku rzucały się w oczy. Prawdę mówiąc, nie było ich widać wcale. I dobrze. Naprawdę nie po to pojechałem do Chorwacji.
Najpierw dwa zdjęcia z 1996 roku. Ten koń budzi we mnie radość za każdym razem, gdy patrzę na tę fotografię. Nie, to nie przykład sztuki chorwackiej, choć chyba dobrze symbolizowałby zadziorną słowiańską duszę. To po prostu reklama wystawy chińskiej sztuki, jaka odbywała się wówczas w Zagrzebiu.


I drugi przykład wymieszania kulturowego. Fotografia wygląda jak zrobiona w Monachium, ale to nie jest bynajmniej Octoberfest. Po prostu w Chorwacji też czasem piją piwo na sposób bawarski.


A teraz kilka ujęć z drugiej, równie krótkiej wizyty w Zagrzebiu w 1999 roku. Najważniejszy plac w mieście to Trg bana Josipa Jelačića. Ban (taki bałkański tytuł książęcy) Jelačić jest bohaterem narodowym Chorwacji, w XIX wieku walczył o jej niepodległość. Dodajmy jednak, że walczył, jako wierny poddany cesarza austriackiego, przeciwko powstaniu węgierskiemu 1848-1949, ścierając się z Józefem Bemem.W historii nic nie jest czarno-białe...


Średniowieczna katedra Sv. Stjepana nie wygląda jak średniowieczna, bo w XIX wieku została gruntownie zmieniona w czasie odbudowy po trzęsieniu ziemi.


Efektownie wyglądają dwie liczące 110 metrów dzwonnice po obu stronach katedry.

piątek, 27 sierpnia 1999

Wolne miasto nad morzem i to nie jest Gdańsk

Jak nie wiadomo co zrobić ze spornym terytorium, powołuje się wolne miasto. Przykład Gdańska pokazuje, że nie zawsze kończy się to dobrze. W przypadku chorwackiej Rijeki nie było tak źle. Miasto kilkakrotnie zmieniło przynależność państwową, ale nie zaczęła się tu, ani nie skończyła żadna wojna. No może poza wojną o samo miasto.



Poza Chorwatami rządzili tu Frankowie (od których Chorwaci przyjęli zresztą chrześcijaństwo), Węgrzy, Austriacy, Włosi, był też kilkudziesięcioletni okres jugosłowiański.


W latach 1919-1924 Rijeka była samodzielnym bytem państwowym. W 19191 roku, gdy rozleciały się Austro-Węgry, po Rijekę wyciągnęły rękę Włochy i właśnie powołane do życia Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS, poprzednik Jugosławii).


SHS było na tyle słabe, że włoski pisarz Gabriele d’Annunzio 12 września 1919 roku stanął na czele włoskich ochotników, które zajęły Fiume czyli Rijekę. D’Annunzio proklamował w mieście Regencję Carnaro i ogłosił się regentem tej republiki. Plany miał dalekosiężne, chciał przyłączyć do Włoch Dalmację.


Gabriele d’Annunzio to dość ciekawy pisarz, na którym częściowo ciąży powołanie do życia włoskiego faszyzmu. Inspirował Mussoliniego, ale uratował swój honor sprzeciwiając się dyktatorowi, gdy ten związał się z Hitlerem. Działania d’Annunzio w Rijece były zgodne z jego marzeniem, by odbudować Imperium Romanum.


12 listopada 1920 roku w Rapallo (nie mylić z układami w Rapallo z 1922 roku) Włosi podpisali umowę z SHS. Zrzekli się Dalmacji, w zamian dostali m.in. Triest i Zadar. A Rijeka (czyli wówczas Fiume) została Stato libero di Fiume czyli Wolne Miasto Fiume.


I co zrobił w tej sytuacji dzielny d’Annunzio? Wypowiedział wojnę... Włochom. Włosi podjęli rękawicę, 30 grudnia 1920 roku zajęli państewko i w wprowadzili w życie postanowienia traktatu z Rapallo.


Państwo istniało ledwie czterech lata, ale zdążyło mieć czterech prezydentów. Wszyscy o włoskobrzmiących nazwiskach. Jedynym, który objął ten urząd w wyniku wyborów był Riccardo Zanella, zwolennik fiumskiej autonomii. Dodajmy, że w wyborach z 1921 roku Chorwaci dostali dwa razy więcej głosów od Włochów.


Żywot Wolnego Miasta Fiume nie był długi. Po przewrocie faszystowskim we Włoszech w 1922 roku jego dni były policzone. Imperializm włoski wyciągnął ręce po Rijekę jak po swoje. W 1924 roku SHS zgodziło się na rewizję traktatu z Rapallo i miasto weszło w granice Włoch aż do 1947 roku.


Po wojnie już bez fajerwerków – w 1947 roku miasto trafiło do Jugosławii w ramach republiki Chorwacji, a od 1991 roku jest po prostu miastem w Chorwacji.


Filmowo.

środa, 25 sierpnia 1999

Wytęż wzrok i znajdź 10 różnic między Tyrolem a Bawarią

Pierwsze igrzyska, które pamiętam z telewizji, to Innsbruck 1976. Największym sukcesem Polaków było 6. miejsce hokeistów, najlepsze zresztą jakie nasi hokeiści wywalczyli na igrzyskach. Prawdę mówiąc trochę mnie wówczas dziwiło, że Polska, dziesiąta potęga gospodarcza świata, nie zdobywa zimą medali.



23 lata później dane mi było zobaczyć Innsbruck na własne oczy. Zatrzymaliśmy się na kilka godzin tym mieście w drodze do Włoch. Warto było...


Innsbruck od 1429 roku jest stolicą Tyrolu. Czym się różni austriacki Tyrol od niemieckiej Bawarii? Nie będę się mądrzył, nie wiem. Pewnie mniej niż Warmia od Mazur, ale może się mylę...


Wprawdzie w latach 1805-1814 Tyrol należał do Bawarii, ale o niczym to nie świadczy. Tyrolczycy (jest taka grupa etniczna, mówiąca nawet po austriacko-bawarsku) pokonali stojących w czasie wojen napoleońskich po stronie Francji Bawarczyków i po kongresie wiedeńskim weszli w skład Austrii.


Kilka godzin to za mało, by zobaczyć cały Innsbruck. Więc przede wszystkim nie trafiliśmy na słynną skocznię Bergisel, którą zresztą po dwóch latach wyburzono. I postawiono nową, żeby Adaś miał gdzie lataaaaaaaaać na 136 metr. To rekord skoczni, ale nieoficjalny. Pochodzi z 11 września 2004 roku. Skądś znam tę datę :)


Innsbruck ma bardzo ładną starówkę. Wymuskaną, sterylną niemalże. Tylko czasem przemknie jakiś obieżyświat z Polski w rozczłapanych buciorach i zburzy harmonię.


Symbolem miasta jest Goldenes Dachl czyli Złoty Dach. Zdobi górę tej kamienicy, ale byłoby zbyt trywialne go fotografować, więc się nie załapał. Państwo go sobie wyobrażą, czy coś... Żeby pobudzić wyobraźnię, warto wiedzieć, że Złoty Dach powstał z okazji ślubu cesarza Maksymiliana I Habsburga z Blanką Marią Sforzą w 1494 roku. Dach składa się z 2657 pozłacanych miedzianych kawałków.


Tuż przy Goldenes Dachl stoi Helblinghaus, jedna z najpiękniejszych kamienic w mieście. Wystarczy spojrzeć na detale. Budynek pochodzi z XVIII wieku, a swoją nazwę zawdzięcza właścicielowi z lat 1800-1827 Sebastianowi Helblingowi. Dziś u Helblinga można się przespać, bo jest tam hotel.


Z XV wieku pochodzi Stadtturm czyli wieża miejska. Każdego dnia na wieżę wchodzi hejnalista i próżno wypatruje tatarskiej strzały :) Entschuldigen Sie bitte, ale Kraków jest tylko jeden...


Z Innsbrucku pochodzą trzy znane osoby. Skoczek narciarski, skoczek narciarski i, tu niespodzianka, skoczek narciarski. Nic dziwnego. Miasto wydaje się być zagubione w austriackich Alpach. Ale nie tyle zagubione, by tam nie trafić :) Miasto leży na szlaku z północnej Europy do Włoch, przełęcz Brenner była znana już w starożytności, a teraz prowadzą tamtędy malownicze autostrady.


Filmik z epoki:

Austriacki recykling

Nie bójmy się recyklingu. W Innsbrucku zobaczyłem scenę, która zapadła mi w pamięć.



Szliśmy tą innsbrucką ulicą, a przed nami podążał przez jakiś kilometr młody człowiek. Wygląd raczej taki, że przechodzisz na drugą stronę ulicy. I co robił ten austriacki kark? Przez ten kilometr niósł jakieś torby, by w końcu przystanąć przy kolorowych pojemnikach i do każdego z nich wrzucić różne śmieci. Segregacja. Nie rasowa bynajmniej... Nie wiem co było przyczyną tej determinacji młodego „Schwarzennegera”. Wysokie opłaty za nieposegregowane śmieci? Kłopoty z pojemnikami? A może po prostu miłość do przyrody?

Miłosna gra pozorów

Z tą miłością to tylko kłopoty. W takiej na przykład Weronie, mieście owianym legendą młodocianych kochanków (Julia Capuleti i Romeo Montecchi) nic nie poszło nam tak, jak trzeba.



Najpierw umówiliśmy się, że spotkamy się na placu pod wielką babą z dykty. Gdy przyszło co do czego, okazało się, że tekturowa baba stoi na każdym rogu. Taka reklama.
Udaliśmy się do domu Capuletich, by stanąć pod słynnym balkonem Julii. Mniejsza o to, że balkon jest miłosną samowolą budowlaną, bo dobudowano go jakieś 100 lat temu, kilkaset lat po tragicznym romansie. Dobrze, że chociaż dom jest prawdziwy, faktycznie należał do rodu Capuletich w średniowiecznej Weronie. Gorzej, że przyszliśmy za późno i pocałowaliśmy klamkę kraty. Dość malowniczo zresztą ozdobionej.


Na wielki finał, tuż po wyjeździe z Werony, zabrakło nam benzyny. Całe szczęście, że tuż po minięciu jakiegoś tunelu, a nie w jego środku. Po trzech minutach postoju na poboczu włoskiej autostrady zainteresowała się nami pomoc drogowa. Zrozumieli, że nic nie zarobią, gdy wyjaśniłem, że połowa obsady naszej jetty poszła piechotą po paliwo.


Na szczęście nie mieli daleko. Już po dwóch godzinach Makaron wlewał do baku drogocenny płyn...