Wdzięczni Bułgarzy

Gdy w 1242 roku książę nowogrodzki Aleksander Newski, w linii prostej potomek Ruryka w dziesiątym pokoleniu, pokonał Krzyżaków w słynnej bitwie na lodzie i powstrzymał ich ekspansję na ziemie ruskie, zdobył czołowe miejsce w historii państwa ruskiego i całego prawosławia.

W 1547 roku został świętym Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Cerkwie pod jego wezwaniem powstają jak prawosławie długie i szerokie. A nawet szerzej, jak pokazuje przykład soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie, wybudowanego przez rosyjskich okupantów w latach 1894-1912 na placu Saskim. Uznając (słusznie) tę świątynię za symbol rusyfikacji, po prostu rozebraliśmy ją (niesłusznie) po odzyskaniu niepodległości. Burzenie kościołów to zawsze i wszędzie barbarzyństwo. Zupełnie inaczej sytuacja wyglądała w Sofii. Gdy Bułgaria odzyskiwała niepodległość po kilkuset latach tureckiej niewoli, stało się to dzięki wygranej przez Rosję wojnie z Imperium Osmańskim. To, co nie udało się w 1444 roku naszemu Władysławowi III Warneńczykowi, udało się w 1878 roku carowi Aleksandrowi II. Z wdzięczności Bułgarzy wystawili ogromny Sobór Newski, czyli cerkiew św. Aleksandra Newskiego.


W 1879 roku Zgromadzenie Ustawodawcze w Wielkim Tarnowie podjęło decyzję o budowie kościoła, który będzie podziękowaniem za odzyskaną niepodległość. Pierwszy władca nowego państwa książę Aleksander I Battenberg wystosował odezwę do Bułgarów, by składali darowizny. Już w 3 marca 1882 roku, w czwartą rocznicę pokoju w San Stefano dającego Bułgarii wolność, położono kamień węgielny.


Kościół zaprojektowali rosyjscy architekci Aleksander Pomierancew, Aleksander Smirnow i i Aleksander Jakowlew (to już razem sześciu Aleksandrów w tej opowieści). Po zmianach ostateczny projekt przyjęto w 1898 roku, a budowa rozpoczęła się w 1904 roku i trwała do 1912 roku.


Sobór Newski to świątynia jednonawowa w stylu neobizantyjskim, czyli bazylika na planie krzyża z centralną kopułą wysokości 45 metrów. Wokół kopuły złotymi literami wypisana jest modlitwa „Ojcze nasz”. Wnętrze wyłożone jest włoskim marmurem, brazylijskim onyksem i alabastrem. Światła sprowadzono z Monachium, mozaiki z Wenecji, marmurowe rzeźby z Berlina, drzwi z Austro-Węgier.


Powierzchnia bazyliki wynosi 3170 metrów kwadratowych. Jest to jedna z największych świątyń na Bałkanach, może pomieścić 5 tysięcy osób. W liczącej 53 metry wysokości dzwonnicy znajduje się 12 przywiezionych w Moskwy dzwonów, ważących od 10 kilogramów do 12 ton.


Mało brakowało, a sofijski sobór, podobnie jak warszawski, też padłby ofiarą historii. Bułgaria, osłabiona po dwóch wojnach bałkańskich 1912-1913, przystąpiła do I wojny światowej po stronie państw centralnych, czyli znalazła się w przeciwnym obozie niż Rosja. Sobór Newski stracił więc w 1916 roku swą dziękczynną funkcję i zyskał nowych patronów – świętych Cyryla i Metodego. W 1920 roku powrócono do pierwotnej nazwy.